سندرم x شکننده
سندرم X شکننده، شایع ترین علت برای عقب ماندگی ذهنی ژنتیکی است، که دارای شیوع 1 نفر در 1250 از مردان و 1 نفر در 2000 از زنان است. در افراد مبتلا، جهش باعث مشکلاتی اعم از ناتوانی های خفیف یادگیری تا عقب ماندگیهای شدید ذهنی و اوتیسم میشود. بیان بالینی متغیر باعث الگویهای توارث غیر معمول و پیچیده میشوند. همه دختران یک مرد مبتلا ناقل باید در نظر گرفته شوند و حدود یک سوم از زنان حامل عقب افتاده اند، اگر چه خفیف تر از مردان مبتلا می باشند. تنها 30 تا 50 % از زنان حامل جایگاههای شکننده را نشان می دهند. تشخیص سندرم X شکننده دارای نتایج مهمی برای آگاهی قبلی از عواقب فردی و مشکلات تولید مثلی برای خانواده است. تکنیک های تشخیصی مولکولی قادر به شناسایی افراد مبتلا و ناقل است. این آزمایشات برای تشخیص پیش از تولد نیز موجود است.
مبنای مولکولی:
سندرم X شکننده یک بیماری وابسته به X (Xq27.3)با یک الگوی وراثتی غیر معمول که در آن هر دو جنس مرد و زن می توانند هم به صورت ناقل طبیعی و یا ناقل آسیب دیده باشند. ژن درگیر در سندرم X شکننده (FMR-1)در سال 1991 شناسایی شد. این اختلال با افزایش تکرار DNA سه نوکلئوتیدی در منطقه بالادست ژن FMR-1 ایجاد می شود، به عنوان مثال (CGG)n با تعداد تکرار n = 6 تا 52 بر روی کروموزومهای طبیعی دیده میشود. ناقلین سندرم X شکننده با یک پیش جهش(PM) دارای 52 تا 200 نسخه از این تکرارند که احتمال بروز علائم بیماری در نسل بعد از خود را ایجاد میکنند. افرادی که علائم بیماری را نشان میدهند دارای تعداد تکرار بیشتر از 200 تا از این تکرار هستند (جهش کامل(FM)). فراوانی ژن برای افرادی با پیش جهش 1 در 500 در نظر گرفته میشود، در این حالت هیچ گونه اثر فنوتیپی در ناقل دیده نمیشود. تعداد تکرارهای تکثیر شده به احتمال زیاد باعث افزایش آنها در نسلهای بعدی میشود. تعداد تکرارهای بیشتر از تعداد پیش جهش (52-200) در معرض خطر بالاتری برای تبدیل شدن به یک جهش کامل در نسل بعدی میباشند. ماهیت این جهش اینگونه است، که مردان نرمال با افزایش تکرارها در پی نسلهای پی در پی میتوانند این صفت را به نسلهای بعدی منتقل کنند( مردان نرمال ناقل). تکرارهای CGG معمولا توسط نوکلوتیدهای پراکندهی AGGs قطع میشوند، درحالی که در 70% از آللهای افراد دارای پیش جهش یک محل قطع به وسیلهی AGG وجود دارد، که منجر به تشکیل ساختارهای بدون وقفهی سه تائی CGG میگردد که از ویژگیهای پیش جهشها میباشند. موزاییسم می تواند هم در مردان و زنان رخ دهد، ویژگی های بالینی ممکن است در بیماران مختلف متفاوت باشد اگر چه عملکرد دقیق محصول ژن FMR-1 هنوز شناخته نشده است، این احتمال وجود دارد که افزایش طول جهشها و متیلاسیون این منطقه باعث شود که ژنها به حالت غیر فعال تبدیل شوند.
جهشهای دیگری از افزایش تکرارهای CGG شناخته شده است، اما بسیار نادر میباشند.
موارد برای آزمایش:
- برای تشخیصXشکنندهدر مردانیباعقب ماندگیهای خفیف تا شدیدذهنیو یا ناتوانیهاییادگیری که گاهی بدون و یا همراه با ویژگیهای(فیزیکی) درارتباطبا Xشکنندهاند:ماکروسفالی یانورموسفالی، صورت دراز، گوش هایبزرگ، فکبرجسته، قابليت تحرک زياد ، گاز گرفتندست، تماس چشمی ضعیف، مشكلات زياد در رابطه با صحبت كردن و تكلّم ، بیضهبزرگ، ناتوتنیهای ذهنی و رفتاریکه اغلبدر مرداننابالغ معمولا سازگارباویژگی های فیزیکیاست.
- برای تعییین وجودXشکنندهکه دارای دو یا چندنفرباعقب ماندگی ذهنیدر خانوادههای خودشان هستند.
- برای تشخیص وجودجهشXشکننده درزنانیکه فردی از خانوادهاشان دارای Xشکننده باشد، زنان ناقل به احتمال 50% ژن این بیماری را به فرزندانشان انتقال میدهند، شدت سندرمدرفرزند مبتلاتابعی ازطولگسترشتکرارسه گانه CGG است.
- برای شناساییمردان نرمال ناقل:اینمردان پیش جهش را بهتمامدختران خودمنتقلمیکنند.در حالی که این زنناقلطبیعی هستند،اما احتمال ایجاد کودکانآسیب دیدهباتوجهبهافزایش تکرارهادر مرحلهیمیوززنوجود دارد.
نمونه های مورد نیاز:
DNA
خون
نمونههای پیش ازتولد:
20 ml از مایع آمنیوتیک
10 mg از پرزهای کورونیک
تلفن تماس: 12-88003811 021